Alles over dons

In veel outdoorproducten kom je dons tegen. Denk aan slaapzakken of winterjassen. Maar wat is dons eigenlijk en waarom wordt dit in deze producten verwerkt? In deze blog duiken we in de wereld van dons en gaan we op zoek naar antwoorden op deze vragen. Daarbij kijken we ook naar ethische kwesties waar de donsindustrie mee te maken heeft.

Inhoud

• Wat is dons?
• De vulkracht van dons
• Het vulgewicht
• Verhouding dons & veren
• Eendendons en ganzendons
• Constructies
• De voor- en nadelen van dons
• Ethische vraagstukken
• Dons onderhouden

Wat is dons?

Dons verwijst naar de zachte, pluizige onderlaag van watervogels (veelal eenden of ganzen) die gebruikt worden als vulling voor jassen, slaapzakken en beddengoedproducten. Het gaat specifiek om de onderste laag huidbedekking. Deze laag bestaat uit een vrijwel onzichtbare kern waaraan vele zachte haartjes zijn bevestigd. Aan deze haartjes zitten honderden minuscule weerhaakjes die ervoor zorgen dat alle donsjes in elkaar verweven zijn. Hierdoor vormen zich duizenden kleine luchtkamers die een groot volume warme lucht vasthouden én een barrière vormen tegen de kou van buitenaf, aldus Wikipedia.

Dons staat bekend om zijn voortreffelijke warmte-gewichtverhouding, waardoor het een populaire keuze is voor producten die warmte vast moeten houden en zo min mogelijk moeten wegen. Daar komt bij dat dons erg goed samendrukbaar is, waardoor het heel compact meegenomen kan worden. Als je al deze eigenschappen bekijkt, dan snap je wel waarom dons een veelgebruikt materiaal in de outdoorwereld is.

De vulkracht van dons

Dons is uitstekend in staat om veel lucht vast te houden. We zeggen dan ook wel dat dons een hoge luchtigheid of loft (een Engelstalige term die ook in het Nederlands wordt gebruikt) heeft. Hoe hoger de loft, hoe beter de warmte-isolatie. De vulkracht van dons zegt iets over deze loft en wordt gemeten in cuin. De waarden die je daarbij tegenkomt, zijn te herleiden uit een meetmethode met Amerikaanse maten. Cuin wordt namelijk berekend aan de hand van de ruimte die 1 Amerikaanse ons (ounce) dons in een cilindrische buis inneemt nadat er een licht gewicht voor de duur van 1 minuut op het dons wordt gelegd. Als het dons dan nog 700 kubieke inches (in het Engels: cubic inch, afgekort tot cuin) in deze buis aan ruimte inneemt, dan heeft het een cuin van 700. 1 ounce dons dat na de test 800 kubieke inches aan ruimte inneemt, heeft een cuin van 800, enzovoort, enzovoort. Hoe komt er op neer dat: een hogere cuin = een hogere vulkracht = een hogere loft en dus een betere warmte-isolatie.

Het vulgewicht

De vulkracht zegt dus veel over de kwaliteit van de dons, maar het moet zeker gecombineerd worden met het vulgewicht. Het net zo relevante vulgewicht is het totale gewicht aan dons in het eindproduct. Een donzen jas met een vulkracht van 850 cuin en een vulgewicht van 90 gram is niet per sé warmer dan een dozen jas met een vulkracht van 750 cuin en een vulgewicht van 175 gram. We kunnen wel stellen dat dons met een lagere vulkracht een hoger vulgewicht (en meer ruimte) nodig heeft om tot dezelfde hoeveelheid warmte-isolatie te komen als dons met een hogere vulkracht. Maar echt de hoogte van de warmte-isolatie vergelijken kan eigenlijk alleen als de vulkracht van de te vergelijken producten gelijk is.

Het vulgewicht wordt door sommige merken ook in gram per m² aangegeven. Deze methode is in principe nauwkeuriger dan hetzelfde vulgewicht opgeven bij elke maat. Dit maakt het in sommige gevallen echter wel lastiger te vergelijken. Zeker als je het met een merk wilt vergelijken die het totaal gewicht als vulgewicht opgeeft.

Verhouding dons & veren

Bij producten met een donzen vulling kom je vaak de term verhouding dons/veren tegen. De betekenis hiervan is niet heel spannend. De verhouding geeft puur aan hoeveel procent van de vulling bestaat uit dons en hoeveel procent uit veren. Hoe hoger het donspercentage, hoe beter de kwaliteit van het complete donspakket.

Eendendons en ganzendons

Vrijwel al het dons in jassen en slaapzakken is afkomstig van eenden of ganzen. Dons kan op twee manieren worden verkregen. Enerzijds als bijproduct van de voedselproductie bij de slacht van eenden en ganzen. Anderzijds door deze dieren levend te plukken. Deze laatste methode is echter zeer dieronvriendelijk en daardoor zeer omstreden. Al onze merken geven aan dat ze van "plukvrij" dons gebruik maken, maar daar meer over bij het onderdeel ethische vraagstukken.

Ganzendons heeft over het algemeen de hoogste vulkracht, omdat ganzen doorgaans groter zijn op het moment dat ze worden geslacht. Ganzendons heeft ook net iets meer een "premium" reputatie dan eendendons, maar dat wil zeker niet zeggen dat het altijd beter is. Binnen beide typen dons vind je grote kwaliteitsverschillen. Let daarom altijd gewoon op de vulkracht en het vulgewicht van het product. Ganzendons met een cuin van 800 is van dezelfde kwaliteit als eendendons met dezelfde cuin.

Constructies

Al het dons in bijvoorbeeld een slaapzak of een jas zit niet enkel in één ruimte. Als dit wel het geval zou zijn, dan zou je het risico lopen dat het dons niet mooi verdeeld is, waardoor er slecht isolerende (lees: koude) plekken kunnen ontstaan. Daarom hebben dit type producten altijd een constructie met meerdere "kamers". Daarbij kan er wel onderscheid gemaakt worden op de manier hoe deze kamers van elkaar zijn gescheiden:

• Bij een doorgestikte constructie is elke kamer helemaal door de stof van een jas gestikt. Dit soort constructies zijn het lichtst en het meest samendrukbaar, maar het kan wel koudere plekken creëren langs de lijnen van de stiksels. Sommige merken, zoals Fjällräven, gaan deze koude plekken te lijf door twee lagen van deze doorgestikte constructie op elkaar te plaatsen, waarbij de koude plekken van beide lagen elkaar niet overlappen.
• Een zogenaamde box-wall constructie maakt gebruik van een tussenschot van stof tussen elke kamer, wat betekent dat elke kamer de vorm heeft van een doos. Deze constructie zorgt ervoor dat het dons beter valt wat de warmte-isolatie ten goed komt, maar de extra benodigde stof voegt wel gewicht toe en maakt je jas ook iets minder samendrukbaar. Ook zijn producten met dit type constructie duurder, omdat het arbeidstechisch gezien lastiger te produceren is.

De voor- en nadelen van dons

We hebben inmiddels al veel over dons gesproken, maar waarom maken we eigenlijk gebruik van dons? Simpel gezegd, wat zijn de grote voordelen van dons?

In het geval van de donzen jas is de aanwezigheid van een waterdichte buitenste laag de beste oplossing om volledig beschermd te zijn tegen neerslag. Dit kan heel goed met behulp van het 3-lagensysteem, maar een gevoerde jas waarbij de donzen vulling wordt beschermd door een 2-laagslaminaat is ook een prima optie.

Ethische vraagstukken

Het gebruik van dons is een onderwerp dat wel enige commotie kan veroorzaken. Het begint met het idee dat dons altijd van de vogel "geoogst" moet worden nadat deze is geslacht voor voedsel óf verzameld wordt nadat het dons op natuurlijke wijze is gevallen. Levend plukken (dit is precies zoals het klinkt) is een zeer wrede praktijk, waar veel bedrijven actief tegen vechten. Het is echter een realiteit dat levend plukken nog steeds bestaat, omdat het dons van de gans of eend dan meerdere keren geoogst kan worden. Het toezicht is aanzienlijk toegenomen, maar is nog verre van perfect.

Dons dat als restproduct van de voedselproductie wordt gewonnen, is ook niet per definitie afkomstig van een ethisch verantwoorde bron. Zo is het in meerdere Europese landen nog toegestaan om dwangvoeding toe te passen bij ganzen. Er is dus nog een lange weg te gaan. Gelukkig zijn er inmiddels wel manieren die het de consument mogelijk maken om te kiezen voor dons dat niet afkomstig is van houders die aan wrede praktijken als levend plukken en dwangvoeding doen. Dons met het Responsible Down Standard keurmerk (RDS) is altijd een veilige keuze. Ook hebben vele merken hun eigen keurmerken die de consument garanderen dat het door hen gebruikte dons afkomstig is van ethisch verantwoordelijke bronnen.

Onderhoud

Dons is geen goedkoop materiaal. Als je eenmaal in het bezit bent van een product met dons, is het verstandig om daar zorgvuldig mee om te gaan. Hoe kun je dat het beste doen? Ten eerste moet je dons zoveel mogelijk ongecomprimeerd (niet samengedrukt) opbergen. Veel donzen slaapzakken worden geleverd met twee opbergmogelijkheden: een kleine opbergzak voor het opbergen van de slaapzak in je rugzak tijdens je trektocht en een ruimere opbergzak voor het opbergen van de slaapzak thuis in de kast. Dit laatste neemt weliswaar meer ruimte in beslag, maar dons langdurig samengedrukt opbergen in een kleine opbergzak kan de vulkracht van het dons aanzienlijk verminderen.

Goed schoonmaken kan de levensduur van je donsproduct verlengen. Vuil en oliën van je lichaam kunnen uiteindelijk in het dons terechtkomen en ervoor zorgen dat het dons zijn vulling verliest. Bij slaapzakken is een slaapzakliner (lakenzak) een goede manier om dit te voorkomen. Deze voeringen zijn niet alleen comfortabel, maar vormen ook een dunne barrière tussen jou en je slaapzak, zodat deze schoon en olievrij blijft. Mocht je de slaapzak of je donzen jas wel willen/moeten wassen, let dan goed op de wasvoorschriften ervan. Fabrikanten geven over het algemeen goed aan welke (type) wasmiddelen daarbij het beste kan worden gebruikt.

Hopelijk hebben wij je met deze blog goed kunnen uitleggen wat dons is en wat de eigenschappen ervan zijn. Mocht je nou ook meer willen weten over de prestaties van dons vergeleken met andere isolatiematerialen? Lees dan ook onze blog waarin we deze we dons met synthethisch materiaal en wol vergelijken. Ook kun je uiteraard contact met ons opnemen om al je vragen te stellen.